جريان الکتريکي
جریان الکتریکی
جریان الکتریکی به صورت نرخ تغییر بار الکتریکی نسبت به زمان تعریف شده و با نماد I نشان داده میشود. این رابطه را با مشتقات جزیی (کلیترین حالت) نمایش می دهند. I=dq/dt
در این رابطه، جریان میتواند نسبت به زمان تغییر کند. جریان الکتریکی برای تعریف شدن (یا اندازه گیری) باید از سطح معینی عبور کند (مثلاً از سطح مقطع یک رسانا) از این رو تابعی نقطهای به شمار میآید. مقدارهای لحظهای، متوسط و موثر برای جریان الکتریکی تعریف شده و به صورت ساده شدهای در سیمهای رسانا قابل محاسبهاند.
جهت قراردادی جریان از ابتدا در جهت عبور بارهای مثبت تعریف شده است. هرچند میدانیم که در صورت داشتن رسانای فلزی، جریان الکتریسته، ناشی از عبور بارهای منفی، یعنی الکترونها، (در خلاف جهت جریان) است.
مشخصات جریان الکتریکی
از نظر تاریخی نماد جریان I، از واژه آلمانی Intensität که به معنی شدت است، گرفته شده است. واحد جریان الکتریکی در دستگاه SI، آمپر است. به همین علت بعضی اوقات جریان الکتریکی بطور غیر رسمی و به دلیل همانندی با واژه ولتاژ، آمپراژ خوانده میشود.
شدت جریان در نقاط گوناگون یک رسانا
شدت جریان در هر سطح مقطع از رسانا مقدار ثابتی است و بستگی به مساحت مقطع ندارد. مانند این که مقدار آبی که در هر سطح مقطع از لوله عبور میکند، همواره در واحد زمان همه جا مساوی است، حتی اگر سطح مقطعها مختلف باشد. ثابت بودن جریان الکتریسیته از این امر ناشی میشود که بار الکتریکی در هادی حفظ میشود. در هیچ نقطهای بار الکتریکی نمیتواند روی هم متراکم شود و یا از رسانا بیرون ریخته شود. به عبارت دیگر در هادی چشمه یا چاهی برای بار الکتریکی وجود ندارد.
سرعت رانش
میدان الکتریکی که بر روی الکترونهای هادی اثر میکند، هیچ گونه شتاب برآیندی ایجاد نمیکند. چون الکترونها پیوسته با یونهای هادی برخورد میکنند. لذا انرژی حاصل از شتاب الکترونها به انرژی نوسانی شبکه تبدیل میشود و الکترونها سرعت جریان متوسط ثابتی (سرعت رانش) در راستای خلاف جهت میدان الکتریکی بهدست میآورند. پیوستگی جریان الکتریکی در مدارهای الکتریکی، قانون جریان کیرشهف نامیده میشود.
اشکال مختلف جریان الکتریکی
در رساناهای فلزی، مانند سیمها، جریان ناشی از عبور الکترونها است، اما این امر در مورد اکثر رساناهای غیرفلزی صادق نیست. جریان الکتریکی در الکترولیتها، عبور اتمهای باردار شده به صورت الکتریکی (یونها) است، که در هر دو نوع مثبت و منفی وجود دارند. برای مثال، یک پیل الکتروشیمیایی ممکن است با آب نمک (محلولی از کلرید سدیم) در یک طرف غشا و آب خالص در طرف دیگر ساخته شود. غشا به یونهای مثبت سدیم اجازه عبور میدهد، اما به یونهای منفی کلر این اجازه را نمیدهد. بنابراین یک جریان خالص ایجاد میشود.
جریان الکتریکی در پلاسما عبور الکترونها، مانند یونهای مثبت و منفی است. در آب یخ زده و در برخی از الکترولیتهای جامد، عبور پروتونها، جریان الکتریکی را ایجاد میکند. نمونههایی هم وجود دارد که علیرغم اینکه در آنها، الکترونها بارهایی هستند که از نظر فیزیکی حرکت میکنند، اما تصور جریان مانند «حفره»های مثبت متحرک (نقاطی که برای خنثی شدن از نظر الکتریکی نیاز به یک الکترون دارند)، قابل فهمتر است. این شرایطی است که در یک نیمرسانای نوع p وجود دارد.
اندازه گیری جریان الکتریکی
شدت جریان الکتریکی را میتوان مستقیماً با گالوانومتر اندازهگیری کرد. اما این روش نیاز به قطع مدار دارد که گاهی مشکل یا نامطلوب است. جریان را میتوان بدون قطع مدار و با اندازه گیری میدان مغناطیسی که جریان تولید میکند، محاسبه کرد. ابزارهای مورد نیاز برای این کار شامل حسگرهای اثر هال، کلمپ گیرههای جریان و سیم پیچهای روگووسکی است.
چگالی جریان
جریان I مشخصه هر رسانای بخصوصی است و این جریان یک کمیت ماکروسکوپی مانند جرم یا حجم جسم است. کمیت میکروسکوپی مربوط،چگالی جریان J است. J یک کمیت برداری است و بیشتر مشخصه نقطهای در داخل رسانا است تا تمامی آن. هر گاه جریان در سرتاسر رسانایی با سطح مقطع A به طور یکنواخت توزیع شده باشد، بزرگی چگالی جریان برای تمام نقاط واقع بر روی مقطع عبارت است از: J = I/A. چگالی جریان الکتریکی توسط قانون اهم به میدان الکتریکی مربوط میشود:
J = σE
مفهوم جریان الکتریکی در یک مدار
از مهم ترین مطالب مرتبط با جریان الکتریکی که عموم افراد آن را به درستی درک نمی کنند، ماهیت جریان است.
جریان الکتریکی (بر خلاف ولتاژ) از خصوصیات ذاتی یک مولد نیست؛ و مقدار آن بر اساس مدار متصل شده به منبع تعیین می شود.
جهت درک بیشتر می توان بک منبع آب را در نظر گرفت که در ارتفاع خاصی نسبت به زمین قرار داده شده و شیری در پائین آن جهت خروج آب قرار داده شده است. ارتفاع این منبع از زمین (پتانسیل) از خصوصیت های ذاتی آن می باشد، اما مقدار جریان آن به میزان باز بودن شیر آن وابسته است. حال اگر شیر را به مثابه مدار متصل شده در نظر بگیریم، می توان مفهوم جریان الکتریکی را در مدار درک نمود.
بر این اساس می توان گفت:
برای یک منبع ولتاژ، جریان تعریف نمی شود، بلکه می توان حداکثر جریانی که از آن می توان کشید، بدون اینکه به منبع صدمه ای بخورد را تعیین نمود. بنابراین یک باتری مثلاً 450 ولت 500 میلی آمپر به این معنا است که از این باتری (بر اساس مدار متصل شده به آن) می توان حداکثر جریان 500 میلی آمپر را انتظار داشت.